| |
Informacje o alkoholu
Zagrożenia życia publ.
Rodzina, dzieci
DDA
Przeciwdziałanie przemocy
Przemoc
TESTY
Dziecko krzywdzone
Dzieci wzrastające wśród przemocy w domu są często zapomnianymi jej ofiarami. Doznają przemocy nie tylko wtedy gdy są bezpośrednio maltretowane lub zaniedbywane przez rodziców lub opiekunów. Cierpią i są krzywdzone także wtedy gdy są świadkami przemocy dorosłych.
Naukowcy oceniają, że stopień zachodzenia na siebie zjawisk "dorosłej" przemocy domowej i fizycznego lub seksualnego napastowania dzieci waha się od 30 do 50 procent. Badania Pescotta i Lesko wskazują, że 43 procent kobiet ze schroniska dla bitych kobiet miało dzieci, które padły ofiarą przemocy ze strony sprawcy. Roy stwierdza, że 45 procent dzieci maltretowanych kobiet było napastowanych. Prawdopodobieństwo seksualnego molestowania dziewczynek przez ojców, którzy dopuszczają się przemocy domowej, jest 5-6-krotnie większe niż dla córek, których ojcowie nie maltretują matki. Niektóre schroniska donoszą, że pierwszą przyczyną wymienianą przez wiele maltretowanych kobiet jako powód ucieczki z domu, jest fakt, że sprawca atakował również dzieci. Ofiary wyrażają wiele obaw co do wpływu, jaki przemoc małżeńska wywrzeć może na dziecko.
Krzywdzenie dzieci przez dorosłych sprawców przemocy można podzielić na cztery kategorie działań:
•celowe wyrządzanie im krzywdy fizycznej, traktowane jako sposób krzywdzenia ofiary i kontrolowania jej (np. ukrywanie i izolowanie dziecka, grożenie, że wyrządzi się mu krzywdę, by wymusić posłuszeństwo ofiary);
•mimowolne wyrządzanie im krzywdy fizycznej w czasie ataku na partnerkę, kiedy dziecko przypadkowo podejdzie pod rękę lub kiedy próbuje interweniować (np. matka z dzieckiem na rękach zostaje popchnięta; dziecko doznaje obrażeń, kiedy próbuje powstrzymać atak sprawcy);
•stwarzanie środowiska, w którym dzieci są świadkami przemocy lub jej skutków - z badań wynika, że oglądanie przemocy domowej ma taki sam wpływ na dzieci jak fizyczne i seksualne maltretowanie. Bez względu na to, co mówią sprawcy lub ofiary, dzieci często są bezpośrednimi świadkami fizycznej lub psychicznej przemocy, bądź dowiadują się o niej pośrednio - podsłuchując epizody walki lub oglądając jej fizyczne skutki w postaci obrażeń i zniszczonego dobytku;
•wykorzystywanie dzieci, by kontrolować maltretowaną partnerkę, podczas trwania związku albo po separacji, bez względów na krzywdę wyrządzaną dzieciom.
Typowe przykłady przemocy wobec dzieci obejmują m.in.:
•twierdzenie, że "złe" zachowanie dziecka jest przyczyną napaści na dorosłą partnerkę
•izolowanie dziecka na równi z maltretowaną matką (np. zabranianie mu zabaw i kontaktów z innymi dziećmi) - angażowanie dziecka do współuczestnictwa w przemocy (np. zmuszanie go do brania udziału w fizycznych, emocjonalnych lub seksualnych napaściach na partnerkę)
•zmuszanie dziecka do oglądania przemocy
•grożenie użyciem przemocy wobec dziecka, ulubionego zwierzęcia domowego lub innych drogich dziecku rzeczy (ataki wymierzone w zwierzęta lub ulubione zabawki są szczególnie raniące dla małych dzieci, które często nie rozróżniają granicy między sobą a ulubionym obiektem; zatem atak sprawcy na ulubionego kota doświadczany jest jako atak przeciwko samemu dziecku)
•przesłuchiwanie dzieci, by wydobyć od nich wiadomości o tym, co robiła matka
•przymuszanie maltretowanej matki, by dziecko zawsze jej towarzyszyło
•zabieranie dziecka z domu po każdym epizodzie przemocy, by upewnić się, że maltretowana dorosła ofiara nie ucieknie od sprawcy
•używanie dzieci jako zakładników lub porywanie ich, aby ukarać ofiarę lub zmusić ją do posłuszeństwa
•wykorzystywanie przewlekłych postępowań o przyznanie opieki jako kolejnego sposobu maltretowania ofiary
owygłaszanie dzieciom długich tyrad o zachowaniach maltretowanej matki, które miały być przyczyną rozwodu
•domaganie się nieograniczonego dostępu do dzieci lub stałej łączności telefonicznej (np. naleganie, by po separacji dzieci nocowały u sprawcy na zmianę, bez brania pod uwagę ich potrzeby spędzania czasu razem lub z przyjaciółmi).
Przemoc domowa może wyrządzić dziecku szkody fizyczne, emocjonalne i poznawcze. Z badań wynika, że skutki przemocy domowej są zarówno krótkoterminowe jak i długotrwałe. Rodzaj i zasięg szkód zależeć będzie przede wszystkim od trzech czynników:
•rodzaju wymuszonej kontroli używanej przez sprawcę i wydarzeń z tym związanych
•wieku, płci i stadium rozwojowego dziecka
•czynników sytuacyjnych, takich jak rodzaje społecznego wsparcia.
Skutki stosowanej przez sprawcę przemocy zależą od wieku i stadium rozwojowego dziecka. W okresie niemowlęctwa najistotniejszą sprawą jest rozwój więzi emocjonalnych z otoczeniem. Możliwość tworzenia takich więzi jest fundamentem zdrowego rozwoju. Przemoc domowa nie tylko zrywa więź niemowlęcia ze sprawcą, ale może też przerwać jego więź z matką. Sprawca może bezpośrednio ingerować w opiekę sprawowaną przez ofiarę nad dzieckiem. Przemoc może uniemożliwić dziecku więź z obojgiem rodziców. Skutkiem tego będą trudności w nawiązywaniu późniejszych związków oraz zablokowanie rozwoju właściwych dla wieku zdolności i umiejętności.
Głównym zadaniem rozwojowym dzieci w wieku od 5 do 10 lat jest rozwój rozumienia ról społecznych i rodzinnych oraz rozwój poznawczy. Stosowana przez sprawcę przemoc i narzucony wzorzec kontroli hamuje lub wypacza oba te cele. Dziecko może na przykład mieć kłopoty z opanowaniem podstawowej wiedzy w szkole z powodu trapiących je lęków o to, co się dzieje w domu.
Podstawowym zadaniem rozwojowym u nastolatków jest rozwój poczucia odrębności i tożsamości. Częściowo zachodzi to wtedy, kiedy nastolatki odrywają się od rodziców i nawiązują związki z rówieśnikami. Często to, czego nauczyły się ze związków rodzinnych, replikowane jest w związkach rówieśniczych.
W związku z tym, nastolatki, które borykają się z problemem maltretowania matki przez ojca nie mają żadnego pozytywnego modelu dla wyrobienia w sobie umiejętności niezbędnych dla ustanowienia zasad wzajemności w zdrowym dorosłym związku (np. umiejętności słuchania, wspierania, rozwiązywania problemów, kompromisu). Czasami nastolatek naśladuje i jednoczy się ze sprawcą, traktując go jako prawdziwie silną osobę.
Negatywne skutki uszkodzenia przez sprawcę procesu rozwojowego dziecka zaobserwować można natychmiast (skutki krótkoterminowe) w postaci różnych objawów psychicznych i fizycznych takich jak: lęk, zaburzenia łaknienia i snu, zaburzenia związane z nastrojem (np. depresja i nadmierna potrzeba uczuć), nadmiernie akcentowane posłuszeństwo lub zamknięcie w sobie, agresywne zachowania (np. destrukcyjne napady furii), odizolowywanie się i unikanie (tworzenie sugestywnych fantazji obrazujących nierzeczywiste życie rodzinne), skargi somatyczne, obgryzanie paznokci, niepokój, drżenie, jąkanie, problemy w szkole, myśli samobójcze itd.
Doświadczenie przemocy domowej w dzieciństwie powoduje również zmiany w postrzeganiu i umiejętnościach rozwiązywania problemów, takie jak błędne postrzeganie siebie jako przyczyny przemocy wobec matki, używanie zachowań pasywnych (np. zamykanie się w sobie, uległość) albo agresywnych (np. ataki werbalne i/lub fizyczne).
Są również skutki długotrwałe, przejawiające się w życiu dorosłym. Ponieważ ważne cele rozwojowe zostały zaburzone, spowodowane tym ubytki przenoszone są w dorosłość. Dzieci takie mogą nigdy nie nadrobić zaległości w nauce lub umiejętnościach kształtowania stosunków międzyludzkich. Ubytki te wpływać będą na zdolność utrzymania pracy i podtrzymywania związków. Szczególnie negatywne skutki dotyczą dzieci płci męskiej - wzorce wyniesione z domu sprawiają, że w dorosłych związkach często maltretują oni swoje partnerki.
Bywa też, że dzieci nie czekają z użyciem przemocy na wkroczenie w wiek dorosły i stosują ją wobec ofiary, sprawcy, swoich rówieśników lub innych osób dorosłych.
Zawsze można zatrzymać przemoc wobec dziecka czy dorosłego opiekuna dziecka. W wielu przypadkach można zatrzymać proces uszkadzania psychiki dziecka. Troskliwa, wspierająca siatka opiekuńcza może osłabić wpływ przemocy na dziecko, a dzieci potrafią odbudować swoje poczucie wartości i wrażliwości. Kiedy zapewni się im bezpieczeństwo, mogą powrócić do normalnych zadań rozwojowych.
Jednym z celów interwencji na rzecz ofiary z dziećmi jest zapewnienie jej wsparcia i tworzenie rozwiązań organizacyjnych koniecznych dla zapewnienia skutecznej ochrony dzieciom. Często najlepszym sposobem, jaki może zastosować pracownik pomocy społecznej, pedagog lub pediatra dla zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom, jest zapewnienie ochrony i wsparcia dla ofiary.
Wyjęcie dziecka spod opieki kochającej matki, która sama jest maltretowana, nie jest żadnym rozwiązaniem. Nie jest nim też umieszczenie dziecka w programie rehabilitacyjnym, bez zapewnienia mu bezpieczeństwa w domu. Obciążenie sprawcy, a nie ofiary, odpowiedzialnością za przemoc i zapewnienie maltretowanej matce ochrony przed dalszą przemocą, ma kluczowe znaczenie dla chronienia zarówno ofiary jak i jej dzieci.
Pomijamy tu przypadki znęcania się nad dzieckiem przez oboje rodziców lub przez rodzica samotnie wychowującego dziecko, w których natychmiastowe odizolowanie ofiary od sprawcy wydaje się nieuniknione.
Fragment książki "O przemocy domowej - poradnik dla lekarza pediatry" pod redakcją; dr Jerzego Mellibrudy, Renaty Durdy, Doroty Sasal.
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Warszawa 1998